Artykuł zawiera analizę istoty zadośćuczynienia pieniężnego (art. 445 § 1 KC) oraz wysokości przyznawanych kwot przez ubezpieczycieli, zasądzanych kwot przez sądy polskie i mierników ich przydzielania.
Zadośćuczynienie pieniężne stanowi rekompensatę za szkodę niemajątkową, czyli krzywdę, jaka została wyrządzona poszkodowanemu wskutek np. wypadku komunikacyjnego, błędu medycznego. W odróżnieniu od roszczenia o wypłatę odszkodowania, które można oszacować jako rekompensatę poniesionych wydatków, w przypadku zadośćuczynienia pieniężnego sprawa jest trudniejsza, ponieważ nie można wycenić wartości życia i zdrowia, stanowiących dobra najważniejsze. Realizacja roszczenia o zapłatę zadośćuczynienia pieniężnego następuje przez zapłatę odpowiedniej kwoty pieniężnej.
Charakter prawny i istota zadośćuczynienia pieniężnego.
Kryteria przyznania zadośćuczynienia pieniężnego w orzecznictwie sądowym.
Charakter prawny i istota zadośćuczynienia pieniężnego.
Zadośćuczynienie pełni funkcję kompensacyjną, przyznana suma pieniężna ma bowiem stanowić przybliżony ekwiwalent poniesionej szkody niemajątkowej. Powinna ona wynagrodzić doznane cierpienia fizyczne i psychiczne, aby w ten sposób przynajmniej częściowo przywrócona została równowaga zachwiana na skutek popełnienia czynu niedozwolonego. Funkcja kompensacyjna powinna mieć istotne znaczenie dla ustalenia wysokości zadośćuczynienia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2011 r. I CSK 389/10).
Zadośćuczynienie ma mieć przede wszystkim charakter kompensacyjny, wobec czego jego wysokość nie może stanowić zapłaty symbolicznej, lecz musi przedstawiać jakąś ekonomicznie odczuwalną wartość. Jednocześnie wysokość ta nie może być nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy, ale musi być „odpowiednia” w tym znaczeniu, że powinna być przy uwzględnieniu krzywdy poszkodowanego – utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa. Rozstrzygające znaczenie mają jedynie indywidualnie sprecyzowane okoliczności ustalone w odniesieniu do konkretnej osoby pokrzywdzonej. Tylko rozważenie zindywidualizowanych przesłanek może bowiem stanowić podstawę do określenia odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Stosownie do brzmienia art. 445 § 1 k.c. zadośćuczynienie polega na przyznaniu poszkodowanemu odpowiedniej sumy pieniężnej za doznaną krzywdę (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 24 lutego 2012 r. I ACa 84/12).
Przyjęcie przez ustawodawcę, że zasądzane zadośćuczynienie ma być „odpowiednie” oznacza, iż sądy orzekające w tym przedmiocie – zasadniczo – dysponują swobodą w zakresie ustalenia wysokości należnego zadośćuczynienia. Krzywda, którą kompensować ma zadośćuczynienie, ma bowiem charakter niewymierny, co powoduje, że ustalenie jej rozmiarów jest możliwe tylko w odniesieniu do konkretnego przypadku. Przyznana sądom swoboda w zakresie ustalania wysokości należnego zadośćuczynienia umożliwia zatem w sposób możliwie najpełniejszy realizację funkcji kompensacyjnej zadośćuczynienia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 r. IV CSK 221/11).
Analiza kwot i okoliczności zasądzenia zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę w autentycznych stanach faktycznych.
Zestawienie zawiera datę zdarzenia i datę orzekania o zadośćuczynieniu przez sąd, co pozwala zaobserwować tendencję do zasądzania coraz wyższych kwot zadośćuczynień pieniężnych przez sądy polskie.
| ZDARZENIE | PRZYZNANE ZADOŚĆUCZYNIENIE | ŻĄDANE ZADOŚĆUCZYNIENIE |
| − (14.03.2008 r.) Nieprawidłowy poród skutkujący śmiercią dziecka po 14 miesiącach życia (07.05.2009 r.)
PODSTAWA PRAWNA: art. 445 par. 1 K art. 445 par. 3 KC Z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2011 r. I CSK 389/10: 1. „Nie może prowadzić do obniżenia wysokości zadośćuczynienia okoliczność, że dziecko zmarło, a po jego śmierci do procesu wstąpili rodzice jako spadkobiercy ustawowi” 2. SN nie podzielił stanowiska, że dla wysokości zadośćuczynienia ma znaczenie, ze nie przypadnie ono poszkodowanemu a spadkobiercy. 3. Roszczenie z art. 446 § 4 KC oraz z art. 445 § 1 i 3 KC to dwa różne ros |
Sąd Okręgowy przyznał kwotę 1 000 000 zł.
(04.02.2010 r.) Sąd Apelacyjny zmniejszył kwotę do 200 000 zł. (24.03.2011 r.) Sąd Najwyższy uznał, że obniżenie kwoty zasądzonej przez Sąd Okręgowy przez Sąd Apelacyjny było bezzasadne. |
Powód żądał kwoty:
− 1 000 000 zł od Samodzielnego Publicznego Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej – Szpitala Powiatowego. |
| KRYTERIA PRZYZNANIA ZADOŚĆUCZYNIENIA:
− Dziecko zostało skrzywdzone ponad ludzką miarę. − Nie mogło poznać, usłyszeć, zobaczyć i poczuć swoich rodziców, odebrano mu radość dzieciństwa, możliwość poznania świata, doznania miłości rodziców. − Podczas życia było ciągle poddawane zabiegom medycznym powodującym cierpienie. − Okoliczność, ze dziecko nie miało jeszcze ukształtowanej psychiki, nie oznacza, że nie doznawało cierpień psychicznych. − Wyjątkowo drastyczne i wstrząsające okoliczności sprawy. |
||
| ZDARZENIE | PRZYZNANE ZADOŚĆUCZYNIENIE | ŻĄDANE ZADOŚĆUCZYNIENIE |
| − (07.08.2007 r.) obrażenia ciała skutkiem wypadku komunikacyjnego
− uszczerbek na zdrowiu: 85 % PODSTAWA PRAWNA: art. 445 par. 1 KC Wyrok SA Wrocław z dnia 24 lutego 2012 r. I ACa 84/12 |
Ubezpieczyciel wypłacił kwotę:
− 17 000 zł (24.02.2012 r.) Sąd przyznał kwotę: − 133 000 zł. 1 % uszczerbku = 1 765 zł zadośćuczynienia Kwota wypłacona przez ubezpieczyciela stanowiła 12 % należnego zadośćuczynienia. |
Powód żądał kwoty:
180 000 zł. |
| KRYTERIA PRZYZNANIA ZADOŚĆUCZYNIENIA:
− obrażenia ciała: kości udowej, podudzia lewego, czaszki, oka, rany tłuczone głowy, − zabiegi: repozycja i zespolenie gwoździem lewej kości udowej, repozycja i zespolenie gwoździem piszczeli lewej, repozycja i zespolenie śrubą podudzia lewego, operacja kości udowej, − pobyt w szpitalu: 18 dni. − Poszkodowany wymagał opieki i pielęgnacji. − Poruszanie się na wózku inwalidzkim, następnie o kulach. |
||
| ZDARZENIE | PRZYZNANE ZADOŚĆUCZYNIENIE | ŻĄDANE ZADOŚĆUCZYNIENIE |
| − (22.12.2005 r.) odcięcie fragmentu palca noworodka
− uszczerbek na zdrowiu: 7 % PODSTAWA PRAWNA: art. 415 KC, art. 444 par. 1 KC, art. 445 par. 1 KC, art. 430 KC, art. 441 par. 1 KC, art. 481 par. 1 KC, art. 455 KC Wyrok SA Wrocław sygn. akt I Aca 930/11 |
Ubezpieczyciel wypłacił kwotę:
− 1 500 zł (18.01.2012 r.) Sąd przyznał kwotę: − 30 000 zł 1 % uszczerbku = 4 500 zł zadośćuczynienia Kwota wypłacona przez ubezpieczyciela stanowiła 5% należnego zadośćuczynienia. |
Powód żądał kwoty:
− 300 000 zł od kliniki położniczej prowadzonej przez Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Sp. z o.o. oraz pielęgniarki. |
| KRYTERIA PRZYZNANIA ZADOŚĆUCZYNIENIA:
− krzywda małoletniej, − możliwa w przyszłości nerwica o niewielkim nasileniu, − w przyszłości ograniczenie dostępu do zawodów wymagających sprawności wszystkich palców rąk np. gra na instrumentach, − fakt nieodwracalnego oszpecenia ręki dziecka, − istnienie defektu kosmetycznego, − skutkiem obcięcia części palca dziecko cierpiało, − skutkiem obcięcia części palca dziecko zostało poddane dwóm operacjom w pełnym znieczuleniu, − wiek dziecka – noworodek, płeć dziecka – dziewczynka. |
||
| ZDARZENIE | PRZYZNANE ZADOŚĆUCZYNIENIE | ŻĄDANE ZADOŚĆUCZYNIENIE |
| − (08.10.2003 r.) pozostawienie chusty operacyjnej w jamie brzusznej w trakcie operacji usunięcia wyrostka robaczkowego i torbiela jajnika
PODSTAWA PRAWNA: art. 805 k.c. oraz art. 416 i 445 k.c. art. 2 kodeksu etyki lekarskiej Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 16 grudnia 2010 r. I ACa 973/10 |
Ubezpieczyciel wypłacił kwotę:
− 14 000 zł. Sąd Okręgowy przyznał kwotę: − 186 000 zł. Sąd Apelacyjny utrzymał w mocy wyrok Sądu Okręgowego. |
Powód żądał kwoty (poza wypłaconą kwotą 14 000 zł):
− 186 000 zł od szpitala i ubezpieczyciela. |
| KRYTERIA PRZYZNANIA ZADOŚĆUCZYNIENIA:
− 7 – letni czas cierpień, − powolne gojenie się rany pooperacyjnej, − ból podbrzusza, drętwienie nogi, problemy z poruszaniem się, − problemy z zasypianiem, wypróżnianiem się, utrata apetytu, − leczenie farmakologiczne, − cztery poważne operacje jamy brzusznej po usunięciu chusty, − planowane są dalsze operacje, stosowanie odpowiedniej diety. |
||
| ZDARZENIE | PRZYZNANE ZADOŚĆUCZYNIENIE | ŻĄDANE ZADOŚĆUCZYNIENIE |
| − (22.04.1998 r.) wypadek komunikacyjny skutkujący obrażeniami ciała
− uszczerbek na zdrowiu ustalony przez ubezpieczyciela – 133 % − uszczerbek na zdrowiu ustalony przez biegłych sądowych – 120,50 % PODSTAWA PRAWNA: art. 445 par. 1 KC Wyrok SA Wrocław sygn. akt I Aca 67/12 |
Ubezpieczyciel wypłacił kwotę:
− 70 000 zł. Sąd uznał ww. kwotę za odpowiednie zadośćuczynienie. Kwota wypłacona przez ubezpieczyciela stanowiła całe należne zadośćuczynienie. |
Powód żądał kwoty (poza wypłaconą kwotą 70 000 zł):
100 000,00 zł od ubezpieczyciela. |
| KRYTERIA PRZYZNANIA ZADOŚĆUCZYNIENIA:
− liczne złamania kości, − uszkodzenie oka skutkujące zaburzeniem widzenia, − liczne rany szarpano – tłuczeniowe, − uszkodzenie zębów, − deformacja ręki, − niezdany egzamin maturalny, − wielokrotne zabiegi w ramach leczenia ortopedycznego, zabiegi korekcyjne − kilkukrotna rehabilitacja − opieka osób trzecich, − liczne blizny, w tym twarzy (asymetria twarzy), szyi, zły stan psychiczny, zaburzenia osobowości (efekt długotrwałego leczenia, bólu, zmniejszenia aktywności życiowej, wstyd z powodu własnego wyglądu, ukrywanie twarzy, unikanie ludzi, brak pewności siebie, zaniżona samoocena, zaburzenia adaptacyjne) |
||
Nie bez znaczenia dla formułowania żądań o zapłatę zadośćuczynienia pieniężnego ma kwota w wysokości 250 000 zł, która została wypłacona rodzinom (małżonkom, dzieciom, rodzicom) zabitych w katastrofie rządowego samolotu TU – 154 pod Smoleńskiem na podstawie art. 446 par. 4 KC.
KRYTERIA PRZYZNANIA ZADOŚĆUCZYNIENIA PIENIĘŻNEGO W ORZECZENICTWIE SĄDOWYM.
Przy określaniu wysokości zadośćuczynienia sąd ma obowiązek w każdym przypadku dokonywać oceny konkretnego stanu faktycznego i brać pod uwagę wszystkie okoliczności mające wpływ na rozmiar doznanej krzywdy. Przesłanki przyznania zadośćuczynienia pieniężnego muszą być zindywidualizowane. Rozstrzygające znaczenie mają jedynie indywidualnie sprecyzowane okoliczności ustalone w odniesieniu do konkretnej osoby pokrzywdzonej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 r. IV CSK 221/11).
Zasada umiarkowanej wysokości zadośćuczynienia nie może oznaczać przyzwolenia na lekceważenie takich bezcennych wartości jak zdrowie czy integralność cielesna, a okoliczności wpływające na określenie tej wysokości, jak i kryteria ich oceny, muszą być zawsze rozważane indywidualnie w związku z konkretną osobą poszkodowanego i sytuacją życiową, w której się znalazł (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2011 r. I PK 145/10).
Stopa życiowa poszkodowanego nie ma wpływu na wysokość zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (art. 445 § 1 k.c.) (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2010 r. II CSK 94/10).
Okoliczności te to przede wszystkim:
− rozmiar doznanych cierpień fizycznych a więc ból, długotrwałość leczenia i inne dolegliwości a także
− cierpienia psychiczne, czyli negatywne uczucia przeżywane w związku z doznanymi cierpieniami fizycznymi.
Nie bez znaczenia przy dokonywaniu tej oceny jest także:
− wiek poszkodowanego
− skutki uszkodzenia ciała w zakresie ogólnej zdolności do normalnego funkcjonowania.
Nie bez znaczenia dla oceny stopnia doznanej krzywdy jest również wynikająca z kalectwa:
− utrata przez poszkodowanego perspektyw na przyszłość oraz
− poczucie bezradności, związane m.in. z koniecznością korzystania z opieki osób trzecich, utratą zdolności zarobkowania czy możliwości rozwoju zawodowego i osobistego
Jednocześnie niedopuszczalne jest stosowanie jakichkolwiek mechanizmów przy wyliczaniu wysokości zadośćuczynienia (Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 24 lutego 2012 r. I ACa 84/12).
Zasadniczą przesłankę ustalenia zadośćuczynienia w odpowiedniej wysokości stanowi stopień natężenia doznanej krzywdy, który powinien być ustalony przy uwzględnieniu takich czynników jak rodzaj, charakter, długotrwałość cierpień fizycznych oraz ujemnych następstw psychicznych, ich intensywność, nieodwracalność, w tym także stopień i trwałość doznanego kalectwa. Nie bez znaczenia dla oceny stopnia doznanej krzywdy jest również wynikająca z kalectwa utrata przez poszkodowanego perspektyw na przyszłość oraz poczucie bezradności, związane m.in. z koniecznością korzystania z opieki osób (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 r. IV CSK 221/11).
Na wysokość zadośćuczynienia pieniężnego mają ponadto wpływ:
− postawa sprawcy,
− nieodwracalność następstw wypadku (kalectwo, oszpecenie)
− rodzaj wykonywanej pracy,
− poczucie nieprzydatności społecznej (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2011 r. I CSK 389/10).
A także:
− wysokość zadośćuczynienia zasądzonego w innych sprawach, jeżeli da się go pogodzić z zasadą indywidualizacji okoliczności określających rozmiar krzywdy w odniesieniu do konkretnego poszkodowanego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 r. IV CSK 221/11);
− Procentowo określony uszczerbek służy tylko jako pomocniczy środek ustalania rozmiaru odpowiedniego zadośćuczynienia. Należne poszkodowanemu (pokrzywdzonemu czynem niedozwolonym) zadośćuczynienie nie może być mechanicznie mierzone przy zastosowaniu stwierdzonego procentu uszczerbku na zdrowiu. W prawie ubezpieczeń społecznych wysokość należnego jednorazowego odszkodowania jest zryczałtowana, w prawie cywilnym wysokość zadośćuczynienia jest zindywidualizowana (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2005 r., I PK 47/05 M. P. Pr. 2006/4/208).
Podsumowując, czynniki decydujące o kwocie zasądzonego zadośćuczynienia pieniężnego ustalone na podstawie zapadłych orzeczeń sądowych to:
- najważniejszy: rozmiar doznanej krzywdy,
- rozmiar doznanych cierpień fizycznych (ból, długotrwałość leczenia i inne dolegliwości)
- rodzaj naruszonego dobra,
- cierpienia psychiczne,
- czas trwania cierpień fizycznych i psychicznych,
- wiek poszkodowanego,
- procentowo określony uszczerbek,
- skutki uszkodzenia ciała w zakresie ogólnej zdolności do normalnego funkcjonowania (np. korzystanie z wózka inwalidzkiego),
- utrata przez poszkodowanego perspektyw na przyszłość,
- poczucie bezradności życiowej (konieczność korzystania z opieki osób trzecich)
- rodzaj wykonywanej pracy,
- utrata zdolności zarobkowania,
- utrata możliwości rozwoju zawodowego i osobistego,
- postawa sprawcy,
- nieodwracalność następstw wypadku (kalectwo, oszpecenie),
- konsekwencje w życiu społecznym (poczucie nieprzydatności społecznej),
- konsekwencje w życiu osobistym,
- zaburzenia funkcjonowania w sferze społecznej, utrudnienia w utrzymywaniu kontaktów towarzyskich,
- wysokość zadośćuczynienia za katastrofę smoleńską dla rodzin zabitych 250 000 zł,
- wysokość zadośćuczynienia zasądzonego w innych (podobnych sprawach)
- wysokość stopy życiowej społeczeństwa.
Wniosek: Sądy dysponują swobodą w zakresie ustalenia wysokości należnego zadośćuczynienia, ale w orzecznictwie sądowym widoczna jest wyraźna tendencja do zasądzenia coraz wyższych kwot zadośćuczynień pieniężnych.
Była tendencja do zasądzania przez sądy tytułem zadośćuczynienia sum raczej skromnych, o tyle w ostatnich latach można zaobserwować jej korektę w kierunku zasądzania na rzecz poszkodowanych zdecydowanie wyższych kwot pieniężnych (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2011 r. I PK 145/10).
Zadośćuczynienie pieniężne za śmierć przed 03.08.2008 r. III CZP 76/10.
