Apelacja w prawie karnym. Zarzut rażącej niewspółmierności kary (środka karnego) – aspekty praktyczne.

W artykule została omówiona względna przyczyna odwoławcza – rażąca niewspółmierność kary (art. 438 pkt. 4 KPK) w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu.

Zarzuty apelacyjne – twierdzenie wnoszącego środek odwoławczy, że sąd pierwszej instancji popełnił określone uchybienia. 

Klasyfikacja zarzutów na podstawie art. 437 KPK (względne przyczyny odwoławcze):

1. obraza prawa materialnego
2. obraza prawa procesowego
3. błąd w ustaleniach faktycznych
4. rażąca niewspółmierność kary.

OGÓLNE INFORMACJE ZWIĄZANE Z FORMUŁOWANIEM ZARZUTÓW W PRAWIE KARNYM.

• Kluczową kwestię stanowi wskazanie uchybień popełnionych przez sąd;
  
• Zarzuty powinny odzwierciedlać uchybienia (art. 434 par. 1 KPK)
  
• Zarzuty nie mogą być ani zbyt ogólnikowe, zni zbyt rozbudowane;
  
• Zarzuty nie należy stawiać, przepisując treść przepisu,ży wskazać na czym polega;
  
• Jeśli sąd nie przeprowadził pewnych dowodów, a powinien, albo przeprowadził a nie powinien, to najpierw stawiamy zarzuty co do tych uchybień, a dopiero po nich art. 7 KPK czyli ocenę, ponieważ ocenia ma być dokonana na podstawie całokształtu okoliczności i kompletnego materiału dowodowego);
  
• Nie należy formułować zarzutów, używając określenia „w szczególności”.

  „Nie jest właściwe formułowanie w apelacji czy zażaleniu zarzutu naruszenia prawa materialnego czy procesowego przez użycie określenia, że zarzut ten dotyczy „w szczególności” wymienionych przez skarżącego przepisów. Takie sformułowanie oznacza, że skarżący sugeruje naruszenie także jakichś innych, nie wyszczególnionych w środku odwoławczym przepisów prawa. Sąd Najwyższy wielokrotnie zwracał uwagę, że zwrot „w szczególności” jest semantycznie pusty. Jeśli skarżący uważa, że Sąd dopuścił się naruszenia innych jeszcze, poza wskazanymi w środku odwoławczym przepisów to powinien zarzuty te wyartykułować wprost”. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 lutego 2010 r. II AKz 80/10.

Zasady konstruowania zarzutów apelacyjnych:

1. Zasada pierwszego ognia – w apelacji należy podnosić uchybienia pierwotne.
2. Zasada pojedynczego zarzutu – to samo uchybienie nie powinno stanowić podstawy różnych zarzutów (jedno uchybienie – jeden zarzut).
3. Zasada przejrzystości – w apelacji należy podnosić zarzuty, które miały wpływ na treść wyroku.

ZARZUT RAŻĄCEJ NIEWSPÓŁMIERNOŚCI KARY art 438 pkt. 4 KPK.

Zarzut rażącej niewspółmierności kary może zostać zastosowany, gdy co do zasady nie kwestionujemy przepisów postępowania oraz ustaleń faktycznych co do winy i kary.

– Rażąca niewspółmierność kary dotyczy także środka karnego

ALE

– Jeśli sąd nie orzekł obligatoryjnego środka karnego, wówczas zarzut obrazy prawa materialnego.

• „Względna przyczyna odwoławcza w postaci zarzutu „rażącej niewspółmierności kary”, przewidziana w art. 438 pkt 4 zd. 1 k.p.k., może stanowić podstawę wniesienia środka odwoławczego także w przypadku rażącej niewspółmierności orzeczonego środka karnego”. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2002 r. I KZP 12/02.

– Obejmuje rodzaj i wymiar kary;

– Naruszenie art. 53 KK – to rażąca niewspółmierność kary a nie naruszenie prawa materialnego.

• „Zarzut rzekomego naruszenia norm regulujących ogólne i szczegółowe dyrektywy sądowego wymiaru kary (w tym również dotyczących kwestii warunkowego zawieszenia jej wykonania) nie może być – jako odnoszący się do norm fakultatywnego stosowania – traktowany w kategoriach rażącej obrazy prawa materialnego, lecz jako zarzut rażącej niewspółmierności kary. Ilekroć chodzi o ocenę surowości kary w aspekcie tzw. ogólnych i szczególnych dyrektyw sądowego wymiaru kary, w tym przy uwzględnieniu przepisów pozwalających na zasadach fakultatywnych łagodzić (obostrzyć) karę (a także odstępować od jej wymierzenia lub stosować dobrodziejstwo warunkowego zawieszenia kary) – nie można mówić o rażącym naruszeniu prawa w wypadku wyrażenia przez sądy zapatrywań odmiennych od prezentowanych w skardze kasacyjnej. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2006 r. IV KK 251/06.
• „Niewspółmierność kary zachodzi wówczas, gdy suma zastosowanych kar (zarówno zasadniczych jak i dodatkowych), wymierzona za przypisane oskarżonym przestępstwa nie odzwierciedla należycie stopnia społecznego niebezpieczeństwa czynu oraz nie uwzględnia w wystarczającej mierze obu celów kary określonych w art. 53 par. 1 KK”. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Wojskowa z dnia 30 listopada 1990 r. WR 363/90
• „Zarzut rażącej niewspółmierności kary nie wymaga wskazania nowych, nie ustalonych przez sąd okoliczności, polegać bowiem może na ustaleniu i wykazaniu, że okoliczności prawidłowo ustalone mają takie znaczenie i ciężar gatunkowy, których orzeczona kara bądź nie uwzględnia w ogóle, bądź uwzględnia je w stopniu niedostatecznym”. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 23 października 1974 r. V KRN 78/74.
• „Zarzut rażącej niewspółmierności kary jako zarzut z kategorii ocen można zasadnie podnosić wówczas, gdy kara jakkolwiek mieści się w granicach ustawowego zagrożenia, nie uwzględnia w sposób właściwy zarówno okoliczności popełnienia przestępstwa, jak i osobowości sprawcy – innymi słowy gdy w społecznym odczuciu jest karą niesprawiedliwą”. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 11 kwietnia 1985 r. V KRN 178/85.

– Skala nieadekwatności „rażąca”

• „Żądanie podwyższenia kary nie jest uzasadnione, gdy skarżący uznaje, że kara orzeczona jest „zbyt niska”, bowiem w art. 438 pkt 4 k.p.k. chodzi o rażącą niewspółmierność kary, to jest różnicę rażącą, „bijącą w oczy”, między karą wymierzoną a karą sprawiedliwą”. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 listopada 2006 r. II AKa 156/06.
• „Pojęcie niewspółmierności rażącej oznacza znaczną dysproporcję między karą wymierzoną, a karą sprawiedliwą, zasłużoną. Nie każda więc różnica w zakresie oceny wymiaru kary uzasadnia zarzut rażącej niewspółmierności kary, przewidziany w art. 438 pkt 4 KPK, ale tylko taka, która ma charakter zasadniczy, a więc jest niewspółmierna w stopniu nie dającym się zaakceptować. Chodzi tu o tak istotne różnice ocen, że dotychczas wymierzoną karą można byłoby nazwać także w potocznym znaczeniu tego słowa – rażąco niewspółmierną. Przesłanka rażącej niewspółmierności kary jest spełniona tylko wtedy, gdy na podstawie wskazanych okoliczności sprawy, które powinny mieć decydujące znaczenie dla wymiaru kary, można przyjąć, że zachodzi wyraźna różnica między karą wymierzoną przez sąd pierwszej instancji, a karą, która powinna zostać wymierzona w instancji odwoławczej w wyniku prawidłowego zastosowania dyrektyw wymiaru kary przewidzianych w art. 53 KK oraz zasad ukształtowanych przez orzecznictwo„. Wyrok Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego
  z dnia 16 lutego 2009 r. SNO 2/09.
• „Rażąca niewspółmierność kary zachodzić może tylko wówczas, gdyby na podstawie ujawnionych okoliczności, które powinny mieć zasadniczy wpływ na wymiar kary, można było przyjąć, iż zachodziłaby wyraźna różnica pomiędzy karą wymierzoną przez sąd I instancji a karą, jaką należałoby wymierzyć w instancji odwoławczej w następstwie prawidłowego zastosowania w sprawie dyrektyw wymiaru kary przewidzianych w art. 53 KK”. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 14 listopada 1973 r. III KR 254/73.

Zarzut rażącej niewspółmierności kary a naruszenie prawa procesowego.

Nie jest wykluczone połączenie zarzutu rażącej niewspółmierności kary z zarzutem obrazy prawa procesowego. Dotyczy to sytuacji, w której rażąca niewspółmierność kary jest rezultatem obrazy przepisów postępowania (np. nieprzeprowadzenie – stosownie do nakazu wynikającego z art. 214 § 1 i 2 – wywiadu środowiskowego przez zawodowego kuratora sądowego i w związku z tym pominięcie przy wymiarze kary istotnych okoliczności podmiotowych). Zarzut ten może zostać sformułowany dopiero wówczas, gdy nie może zostać podniesiony zarzut, którego podstawą byłoby wskazane w pkt 1-3 uchybienie.

Zarzut rażącej niewspółmierności kary a błąd w ustaleniach faktycznych.

Zarzut rażącej niewspółmierności kary (środka karnego) może zostać postawiony tylko wtedy, gdy skarżący nie kwestionuje ustaleń faktycznych dot. kary lub środka karnego co do okoliczności łagodzących lub obciążających.

Zarzut rażącej niewspółmierności kary a naruszenie prawa materialnego.

• Gdy nie zgadzamy się z wymiarem kary lub środka karnego ze względu na błędne zastosowanie dyrektyw z art. 53 § 1 i 2 KK, to zakwestionowanie oceny sądu powinno nastąpić NIE w ramach zarzutu obrazy prawa materialnego a w ramach rażącej niewspółmierności kary lub środka karnego.

• Gdy sąd nie orzekł o obligatoryjnym środku karnym, wówczas zarzut obrazy prawa materialnego.
  

Zarzut rażącej niewspółmierności kary jako zarzut ewentualny.

Mozliwe jest podniesienie zarzutu rażącej niewspółmierności kary jako zarzutu ewentualnego, który aktualizowałby się (art. 436) tylko wówczas, gdyby towarzyszące mu zarzuty obrazy błędu w ustaleniach faktycznych oraz obrazy prawa procesowego i materialnego okazały się w ocenie sądu odwoławczego niezasadne.

• „Przedmiotowy wyrok został zaskarżony wprawdzie na niekorzyść oskarżonego, ale prokurator w swojej apelacji ograniczył się do postawienia zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych, nie zawarł natomiast zarzutu rażącej niewspółmierności orzeczonej kary, co w świetle art. 434 § 1 k.p.k. czyni niedopuszczalną ingerencję w tę część zaskarżonego orzeczenia”. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 marca 2010 r. II AKa 36/10.

Aplikantka radcowska Sylwia Gładysz