Niniejszy artykuł poświęcony jest zagadnieniom umowy o przeniesienie majątkowych praw autorskich.
Umowa licencyjna jest umową o korzystnie z utworu w określony sposób (art. 41 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz.U, Nr 24, poza. 83 dalej PrAut), natomiast umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych prowadzi do definitywnego nabycia praw. W zakresie nieuregulowanym do umów autorskich stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, jednak nie znajdą zastosowania przepisy dotyczące ochrony konsumentów, ponieważ twórca nie jest ani konsumentem, ani przedsiębiorcą (tak M. Kępiński, red. J. Barta, System Prawa Prywatnego, Prawo autorskie, Warszawa 2007). Umowy autorskie powinny być interpretowane na korzyść autora jako słabszej strony umowy (art. 41 ust. 2 PrAut). Dla twórcy i jego partnera istotny jest również fakt, że przepisy prawa autorskiego to przede wszystkim przepisy dyspozytywne, co oznacza, że strony mogą odmiennie ułożyć wiążący ich stosunek umowny niż wynikałoby to z ustawy. W obrocie umownym w obszarze prawa autorskiego znajduje zastosowanie zasada swobody umów wyrażona w art. 353 (1) KC. Autorskie prawa majątkowe mogą także przejść w drodze dziedziczenia ustawowego lub testamentowego (art. 41 ust. 1 pkt. 1 PrAut).
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych do dzieła istniejącego i przyszłego.
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych może zostać zawarta przede wszystkim jako umowa sprzedaży lub umowa o dzieło. Decydujące znaczenie dla wyróżnienia tych dwóch rodzajów umów ma fakt, czy utwór istnieje w dniu zawarcia umowy czy też nie. Jeśli twórca ma stworzyć w przyszłości utwór, wówczas strony zawierają umowę o dzieło, która przenosi autorskie prawa majątkowe do utworu jeszcze nieistniejącego. Jeśli w dniu zawarcia umowy utwór istnieje autor i jego kontrahent mogą zawrzeć umowę sprzedaży (umowa odpłatna) czy umowę darowizny (umowa nieodpłatna) lub zamiany, która zarazem przenosi autorskie prawa majątkowe. Konstrukcja umów o przeniesienie autorskich praw majątkowych zakłada zatem kombinację przepisów Kodeksu cywilnego oraz Prawa autorskiego a także innych przepisów np. ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U.2003.153.1503 j.t.). Przy zawieraniu umów autorskich istotne jest, aby strony posługiwały się prawidłową terminologią, ponieważ w razie braku wyraźnego postanowienia o przeniesieniu prawa, uważa się, że twórca udzielił licencji a nie przeniósł prawo (art. 65 PrAut). W umowie o przeniesienie autorskich praw majątkowych twórca przenosi wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim (art. 17 PrAut) natomiast w umowie licencyjnej twórca udziela licencji lub upoważnia do korzystania na określonych polach eksploatacji (art. 41 ust. 2 PrAut, art. 67 ust. 1 PrAut). Dopuszczalne jest zawarcie także innych umów, co przesadził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 stycznia 2011 r. sygn. akt IV CSK 274/10: „Unormowanie w prawie autorskim umów mających za przedmiot prawa autorskie nie eliminuje stosowania przepisów kodeksu cywilnego, w tym jego części szczególnej. Nie jest więc wykluczone zawieranie umów innych, aniżeli przewidziane w prawie autorskim umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych albo umowy o korzystanie z utworu (licencyjne), przy uwzględnieniu specyfiki praw autorskich. Nie ma też więc podstaw do wyłączenia – z zasady – dopuszczalności ustanowienia dzierżawy na prawach autorskich, oczywiście przy spełnieniu przesłanek określonych w art. 709 k.c. Dzierżawa musiałaby obejmować przynajmniej jedno pole eksploatacji i związaną z nim możliwość uzyskiwania pożytków, na przykład dawać dzierżawcy prawo odpłatnego wystawiania utworu”.
Najwcześniejszy moment nabycia autorskich praw majątkowych.
Jeśli nabywca chce, aby autorskie prawa majątkowe przeszły na niego możliwie najwcześniejszej, powinien tę kwestię uregulować w umowie. W sytuacji, gdy to zagadnienie zostanie pominięte w umowie, wówczas znajdzie zastosowanie art. 64 w zw. z art. 55 ust. 4 PrAut, zgodnie z którym przejście autorskich praw majątkowych wymaga przyjęcia utworu i z chwilą przyjęcia utworu bez zastrzeżeń wystąpi skutek rozporządzający. Strony mogą jednak postanowić, że autorskie prawo majątkowe przejdzie do utworu z chwilą zawarcia umowy, niezależnie od przyjęcia dzieła. „W modelu ustawowym prawa autorskiego umowa rodzi tylko zobowiązanie do przeniesienia praw autorskich, które jest wykonane z chwilą przyjęcia dzieła przez nabywcę praw. Od tej chwili dopiero nabywca uzyskuje prawa wyłączne do dzieła. Prawdopodobnie korzystniejszym dla nabywcy praw byłby model, w którym uzyskiwałby on już z chwilą zawarcia umowy prawa wyłączne pod warunkiem rozwiązującym, że dzieło zostanie przyjęte bez zastrzeżeń”. – red. Janusz Barta, System Prawa Prywatnego, Prawo Autorskie, W-wa 2007.
Określenie pól eksploatacji utworu w umowie autorskiej.
W prawie autorskim brak definicji pola eksploatacji, jednak tą definicję można stworzyć na podstawie art. 17 PrAut, jako sposób lub forma korzystania z działa. W umowie o przeniesienie autorskich praw majątkowych powinny zostać wymienione pola eksploatacji (art. 41 ust. 2 PrAut) i mogą to być tylko te pola eksploatacji, które znane są w chwili zawarcia umowy (art. 41 ust. 4 PrAut). Pola eksploatacji zostały wyliczone w art. 50 PrAut. Katalog wymienionych w tym przepisie pól eksploatacji jest otwarty z uwagi na sformułowanie „w szczególności”. art. 50 PrAut nie jest jedynym przepisem, który wskazuje na uprawnienia majątkowe, poza tym przepisem zostały uregulowane m.in. zależne prawa autorskie (art. 46 PrAut), droit de suite (art. 19 PrAut). Strony w umowie mogą posłużyć się art. 50 PrAut i wskazać pole eksploatacji tam wymienione. Strony mogą także w umowie wskazać pole eksploatacji niewymienione w tym przepisie lub inaczej ukształtować pole eksploatacji wskazane w art. 50PrAut. Określenie pól eksploatacji stanowi essentialia negotii umowy autorskiej, co przesądził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 września 2004 r. III CK 400/03 „zgodnie z art. 41 § 2 w zw. z art. 50 oraz art. 67 § 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.) zarówno umowa przeniesienia majątkowych praw autorskich, jak i umowa licencyjna, obejmują pola eksploatacji wyraźnie w nich określone, co oznacza, że określenie pól eksploatacji, w rozumieniu art. 50 Prawa autorskiego, stanowi essentialia negotii takiej umowy”.
Wykonywanie prawa zależnego w umowie autorskiej.
W interesie kontrahenta twórcy jest nabycie prawa zezwalania na wykonywanie autorskich praw zależnych z uwagi na regulację zawartą w art. 46 PrAut w zw. z art. 2 PrAut, zgodnie z którą, jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych. Nabywca prawa nie może zatem pominąć zagadnienia wykonywania prawa zależnego. Prawo zezwalania na wykonanie zależnych praw autorskich stanowi odrębne pole eksploatacji niewymienione w art. 50 PrAut i jego pominięcie w kontrakcie autorskim z uwagi na treść art. 41 ust. 2 PrAut spowoduje, że prawo to pozostanie przy twórcy, ponieważ umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione. Reguła wyrażona w art. 46 idzie także w odwrotnym kierunku; uprawniony do korzystania z dzieła na podstawie umowy o przeniesienie praw majątkowych nie może zabronić autorowi czynienia użytku z przysługującego mu prawa zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, choćby eksploatacja dzieła zależnego stanowiła dla niego konkurencję (np. wydanie tej samej powieści w wersji przerobionej dla młodzieży, z bogatymi ilustracjami). Toteż podmiot eksploatujący oryginał, jeśli chce się uchronić przed niepożądaną konkurencją ze strony podmiotów rozpowszechniających dzieła zależne, powinien starać się nabyć także prawo zezwalania na wykonywanie autorskich praw zależnych. – tak Elżbieta Traple, Komentarz do art.46 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, LEX.
Określenie pól eksploatacji ma kluczowe znaczenie dla jak najpełniejszego nabycia autorskich praw majątkowych.
Do nabycia autorskich praw majątkowych w „nadmiarze” przez kontrahenta twórcy prowadzi odwołanie się w treści umowy do art. 50 PrAut oraz pozostałych przepisów regulujących uprawnienia majątkowe twórcy, czyli np. art. 46 PrAut, w którym jest mowa o zależnym prawie autorskim. Takie rozwiązanie może okazać się jednak niekorzystne dla samego twórcy. Art. 50 PrAut zawiera bowiem wszystkie znane pola eksploatacji, tyle że nie wszystkie prawa zostały wymienione z uwagi na zwrot „w szczególności”.
Autorskie prawa osobiste w umowie autorskiej. Nabycie prawa do integralności utworu.
Autorskie prawa osobiste chronią interes niemajątkowy twórcy i wyrażają jego więź z utworem, powstają z chwilą ustalenia utworu (art. 16 w zw. z art. 1 PrAut). Sad Najwyższy przyjął, że autorskie prawa osobiste są tylko szczególnymi dobrami osobistymi powszechnego prawa cywilnego (art. 23, 24 KC) – orzeczenie SN z dnia 30 października 1991 r., I ACr 436/91. Prawa twórcy składające się na autorskie prawa osobiste zostały wyliczone w art. 16 PrAut a wyliczenie to stanowi katalog otwarty z uwagi na zwrot „w szczególności”. Wśród tych praw na szczególną uwagę zasługuje prawo do integralności utworu a w interesie partnera twórcy jest, aby wykonywanie tego prawa zostało opisane w umowie. Prawo do integralności utworu znalazło wyraz w art. 16 pkt. 3 PrAut i stanowi prawo do nienaruszalności treści i formy utworu. Autorskie prawa osobiste w odróżnieniu od autorskich praw majątkowych są niezbywalne, co oznacza, ze twórca nie może rozporządzić tymi prawami w umowie, ale może wyrazić zgodę na korzystnie z nich przez osobę trzecią. Zrzeczenie się praw osobistych przez autora będzie nieważne. Twórca może wyrazić zgodę na wykonywanie przysługujących mu praw osobistych przez kontrahenta i takie postanowienie umowne jest skuteczne. Zgoda twórcy na przyszłe zmiany dzieła musi zostać skonkretyzowana w umowie. Niedopuszczalna jest zgoda blankietowa. Autor musi mieć świadomość, w jakich okolicznościach zostanie wprowadzona zmiana w stworzonym przez niego utworze, czyli formułując klauzulę należy ją uszczegółowić. Warto także zwróci uwagę na orzeczenie SA w Krakowie z dnia 29 października 1997 r., I ACa 477/97, w którym Sąd przyjął, że „nie każda zmiana dowolnego elementu treści lub formy utworu narusza prawo do jego integralności (art. 16 pkt 3 pr. aut.), lecz tylko taka jego zmiana, która «zrywa» lub «osłabia» więź twórcy z utworem, usuwa lub narusza więź między utworem a cechami indywidualizującymi jego twórcę. Tak oznaczonych cech naruszenia prawa do integralności utworu nie spełniają drobne zmiany elementów jego treści i formy, które nie uchylają atrybucji utworu”.
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych do programu komputerowego.
Treść autorskich praw majątkowych do programu komputerowego została wyjaśniona w art. 74 ust. 4 PrAut.. Jest to zatem regulacja samodzielna w stosunku do uprawnień składających się na autorskie prawa majątkowe do utworów wskazanych w art. 50 PrAut. W umowie mającej za przedmiot program komputerowy strony mogą jednak wskazać pole eksploatacji wyliczone w art. 50 PrAut, pominięte w art. 74 ust. 4 PrAut.. Uwzględniając tę specyfikę wydaje się, że w umowie przenoszącej autorskie prawo majątkowe do programu komputerowego nabywca, aby nabył jak najszersze spectrum uprawnień składających się na autorskie prawa majątkowe, powinien odwołać się do art. 74 ust. 4 PrAut. oraz art. 50 PrAut. W przypadku programów komputerowych zostało wyłączone autorskie prawo osobiste do integralności utworu (art. 77 prAut w zw. z art. 16 pkt. 3 prAut), natomiast jego ślad pozostał w prawie do tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym (art. 74 ust. 4 pkt. 2 PrAut), które jest elementem składowym autorskich praw majątkowych do programu komputerowego.
